Sundrungarvald

Enn einu sinni hefur Ólafur Ragnar Grímsson þjónað eigin lund í stað þess að þjóna grundvallarhlutverki forsetaembættisins: að vera sameiningartákn allrar þjóðarinnar og hógvær og friðflytjandi sem talar af reynslu og þekkingu.

Með því að láta orð falla í þá veru, að mesta ógn okkar tíma sé öfgafullt íslam og vandinn verði ekki leystur með barnalegri einfeldni vekur hann sundrungu og tortryggni og hefur þá gleymt fyrri orðum sínum: að hlýnun jarðar væri mesta ógn mannkyns, eins og hann sagði í sumar leið.

Ólafur Ragnar Grímsson hlýtur einnig að tala gegn betri vitund sem gamall prófessor í stjórnmálafræði, að ekki sé minnst á þekkingu sem hann á að hafa hlotið með stjórnmálastarfi sínu: í miðstjórn Framsóknarflokksins, formaður framkvæmdastjórnar Samtaka frjálslyndra og vinstri manna, formaður framkvæmdastjórnar og formaður Alþýðubandalagsins, fulltrúi á þingi Evrópuráðsins, ritstjóri Þjóðviljans og forseti alþjóðlegu þingmannasamtakanna Parliamentarians for Global Action, svo eitthvað sé nefnt.

Á grundvelli þessarar þekkingar ætti Ólafur Ragnar Grímsson og sem gamall jafnaðarmaður að vita að mesta ógn heimsins er misrétti, mismunun, fátækt og umkomuleysi milljóna manna og auðsöfnun í skjóli hervalds.

Fyrir áratug var gerð athugun á fjölda múslíma í Danmörku. Í ljós kom að um 200 þúsund múslímar væru búsettir í landinu. Þar af voru um 20 þúsund taldir trúaðir múslímar, þ.e.a.s. iðkuðu daglega trúarathafnir múslíma, en um 2000 - tvö þúsund - sem kalla mætti rétttrúaða múslíma - fúndamentalista. Af þessum 2000 væru innan við eitt hundrað sem talist gætu ofstækisfullir múslímar.

Ummæli Ólafs Ragnars Grímssonar um múslíma eru því röng á saman hátt og ef sagt væri að mesta ógn okkar tíma sé öfgafull trú kristinna manna. Vandi heimsins verður sannarlega ekki leystur með barnalegri einfeldni og því síður með heimskulegum ummælum, óvarlegum orðum og sundrungartali.

Myndin af Jónasi Hallgrímssyni

Dagur íslenskrar tungu er tengdur nafni Jónasar Hallgrímssonar, listaskáldsins góða, fyrsta nútímaskálds Íslendinga sem fann fegurð íslenskrar náttúru og sameinaði íslenska ljóðhefð og erlenda kveðskaparlist.

 

Jónas Hallgrímsson dó 26. maí 1845 á Friðriksspítala í Kaupmannahöfn. Árið eftir birtist í Nýjum félagsritum kvæði, níu erindi undir ferskeyttum hætti, eftir Grím Thomsen frá Bessastöðum á Álftanesi. Kvæðið nefndi Grímur einfaldlega Jónas Hallgrímsson. Tvö lokaerindi kvæðisins hljóða þannig: 

 

 

 

 

 

 

Íslands varstu óskabarn,

úr þess faðmi tekinn,

og út á lífsins eyðihjarn

örlagasvipum rekinn. 

 

Langt frá þinni feðra fold,

fóstru þinna ljóða,

ertu nú lagður lágt í mold,

listaskáldið góða.

Talið var að engin mynd hefði verið gerð af Jónasi Hallgrímssyni í lifanda lífi. Sú mynd sem notast er við, er vangamynd sem birtist framan við Ljóðmæli og önnur rit eptir Jónas Hallgrímsson sem Hið íslenska bókmenntafélag gaf út í Kaupmannahöfn 1883. Myndin er steinprent gerð af ónefndum starfsmanni í prentverki Hoffensberg & Traps Etablissement, þar sem ljóðmælin voru prentuð.

Steinprentið er hins vegar gert eftir ljósmynd af teikningu sem Sigurður málari dró upp árið 1860 og varðveitt er í Ljósmyndasafni Íslands. Myndina gerði Sigurður eftir blýantsteikningu, vangamynd, sem séra Helgi Sigurðsson á Melum i Melasveit dró upp af Jónasi þar sem hann lá á líkbörum á Friðriksspítala í maí 1845.

Frá blýantsteikningu séra Helga til steinprentsins frá árinu 1883 er því löng leið og milliliðir tveir: teikning Sigurðar málara og ljósmynd af þeirri teikningu. Þess er því varla að vænta að myndin, sem við höfum fyrir augunum, sé lík manninum Jónasi Hallgrímsyni eins og hann var í lifanda lífi, enda sögðu frændur hans í Eyjafirði steinprentið framan við ljóðmælin 1883 minna lítið á hann og „verið á móti myndinni”.

En til er önnur teikning eftir séra Helga af Jónasi sem gerð er með myndvarpa þess tíma, Camera lucida sem notuð var sem ljósmyndavél, enda séra Helgi fyrsti menntaði ljósmyndari Íslendinga. Myndin er sennilega gerð daginn áður en Jónas lést og ljóst að hún ber svipmót lifandi manns - er af lifandi manni.

Það er því kominn tími til á 170. ártíð Jónasar Hallgrímssonar að farið sé að nota myndina sem gerð var af honum lifandi til þess að sýna að hann lifir enn.

 

Tímarnir breytast og tungumálin með

„Tímarnir breytast og mennirnir með,” segir gamall málsháttur. Hér í þessum þætti færi betur á því að segja að tungumálin breytist og mennirnir með - eða ef til vill öllu heldur: tímarnir breytast og tungumálin með.

Undanfarið hafa orðið umræður í fjölmiðlum um uppruna og stöðu íslenskrar tungu. Uppruni málsins er ljós. Íslenska er upphaflega tungumál norskra landnámsmanna og fram um 1300 var lítill sem enginn munur á máli því, sem talað var á Íslandi, og því sem talað var í Noregi, enda benda heimildir til að íbúar þessara landa hafi notað málið í samskiptum sín á milli, jafnvel fram um 1600.

Í formála Heimskringlu kallar Snorri Sturluson málið, sem talað var á Norðurlöndum, danska tungu. Síðar á miðöldum var það nefnt norræna. Nú kalla Norðmenn gamla málið sitt gammel norsk á bókmáli eða gamal norsk á nýnorsku, sem er hitt opinbera málið í Noregi. Íslendingar kalla mál Norðmanna fornnorsku og á enskri tungu er þetta mál kallað Old Norse, svo kært barn hefur mörg nöfn. Uppruninn er því ljós svo og þróun málanna gegnum tíðina.

Nokkur ágreiningur og óvissa ríkir hins vegar um stöðu íslenskrar tungu og framtíð hennar. Í þessum þáttum hefur því verið haldið fram að íslenskt tunga hafi aldrei staðið sterkar en nú, enda þótt íslenska hafi breyst í tímans rás, því að tímarnir breytast og tungumálin með. Aðrir telja að tungan sé í hættu vegna nýrrar samskiptatækni þar sem allt fer fram á ensku.

Síðast liðinn vetur lagði ég könnun fyrir nemendur í nokkrum grunnskólum og nokkrum framhaldsskólum, bæði á höfuðborgarsvæðinu og úti á landi. Þar var m.a. spurt um afstöðu nemenda til málræktar og málverndar. Svör nemendanna benda til þess að munur sé á afstöðunni eftir skólum og mikill munur á afstöðu grunnskólanemenda annars vegar og nemenda í framhaldsskólunum hins vegar til málræktar og málverndar. Nemendur viðast öðlast aukinn skilning og fá meiri áhuga á stöðu tungumálsins og mikilvægi málræktar eftir því sem þeir verða eldri, sem af ýmsum ástæðum verður að teljast eðlilegt. Auk þess kom fram mikill munur á skilningi og afstöðu nemenda eftir áhugamálum, sem um var spurt í könnuninni.

Á grundvelli þessarar könnunar svo og viðræðum við ungt fólk virðist mega ráða að skil séu á afstöðu "tölvukynslóðarinnar" og fyrri kynslóða til tungumálsins, enda ekki óeðlilegt að börn og unglingar, sem nota ensku daglega í tölvuleikjum og í samskiptum sínum, hafi aðra afstöðu til íslenskrar málræktar - að ekki sé tala um afstöðu til íslenskrar málverndar. 

Ástæða væri því til að kanna betur afstöðu mismunandi aldurshópa til tungumálsins - og þá ekki síst til málræktar og málverndar. Ef vel ætti að vera þyrfti að kanna þetta hjá börnum og unglingum og hjá nemendum á öllum skólastigum svo og í aldurshópum miðaldra og eldra fólks, því að enda þótt íslensk tunga standi enn traustum fótum kann það að breytast með breyttum samfélagsháttum, breyttri þekkingu og breyttri menntun þar sem gætir síaukinna áhrifa frá ensku, ekki síst í nýrri samskiptatækni sem mun gera sig gildandi á öllum sviðum þjóðfélagsins.

 

Vikudagur 5. nóvember 2015

Íslenskt mál 201. þáttur