Myndin af Jónasi

Í dag er afmælisdagur Jónasar Hallgrímssonar, fyrsta nútímaskálds Íslendinga, skáldsins sem fann fegurð íslenskrar náttúru. Talið hefur verið, að engin mynd hefði verið gerð af honum í lifanda lífi. Mynd, sem oftast er notuð, er koparstunga sem birtist með Ljóðmælum hans sem út komu í Kaupmannahöfn 1883. Koparstunga þessi er gerð eftir teikningu Sigurðar málara frá 1860, en Sigurður málari gerði teikningu sína eftir vangamynd sem Helgi Sigurðsson, þá læknastúdent í Kaupmannahöfn, síðar prestur á Melum í Melasveit, dró upp af Jónasi á líkbörunum á Friðriksspítala í Kaupmannahöfn í maí 1845. Leiðin frá vangamynd Helga frá árinu 1845 til teikningar Sigurðar málara frá árinu 1860 og koparstungunnar 1883 er því löng og þess naumast að vænta, að koparstungan líkist Jónasi, enda sögðu frændur hans í Eyjafirði koparstunguna lítið minna á Jónas og „voru þeir á móti myndinni”.

 

Í Listasafni Íslands eru varðveittar þrjár aðrar teikningar eftir séra Helga af Jónasi. Hefur verið talið að myndirnar hafi hann allar gert af Jónasi látnum. Ein myndanna sker sig mjög úr: hálfvangamynd af mjúkhærðum manni, lítt skeggjuðum, dökkbrýndum, ennið allmikið, réttnefjaður og heldur digurnefjaður, granstæðið vítt, vangarnir breiðir, kinnbeinin ekki eins há og tíðast er á Íslandi, munnurinn fallegur, varirnar mátulega þykkvar, stóreygður og móeygður, svo notuð séu orð Konráðs Gíslasonar úr lýsingu hans í minningargrein um Jónas í Fjölni 1847.

Líkur benda til að þessi mynd, hálfvangamyndin, sé gerð af Jónasi í lifanda lífi og hafi Helgi Sigurðsson notað teiknivél sem nefnd er camera lucida og er eins konar myndvarpi og minnir á myndvarpa sem notaðir voru í skólum á árum áður. Myndin er ólík hinum þremur teikningum Helga á allan hátt:hlutföll eðlileg og persónueinkenni skýr. Eins og áður er að vikið, kom Helgi Sigurðsson á Friðriksspítala við Breiðgötu í Kaupmannahöfn þessa vordaga 1845, þegar Jónas lá fyrir dauðanum, en Helgi var þá við læknanám og hafði áður numið teikningu í Listaskólanum, Det kongelige kunstakademi. Niðurstaðan er því sú, að til er mynd af listaskáldinu góða gerð af honum í lifanda lífi.

 

Af þeim sökum á að nota þessa mynd sem myndina af Jónasi, en ekki flata koparstungu frá 1883 sem er ber engin persónueinkenni han. Hálfvangamyndin er eins konar ljósmynd af Jónasi - hún er myndin af Jónasi.