Jesús Kristur

Til vina, vandamanna og velunnara - og annarra áhugasamra lesenda nær og fjær - sendi ég fróðleik um málfræði og kristindóm með ósk um gleðilega jólarest, eins og við Akureyringar sögðum á öldinni sem leið.

Nafn frelsarans hefur oft verið nefnt á þessum jólum, eins og eðlilegt má telja með kristinni þjóð. Nafnið Jesús er skírnarnafn Krists, komið af hebreska nafnorðinu yesua sem merkir ‘frelsun’. Margt hefur verið skrifað um það, hvernig skýra skuli merkingu þessara orða. Nærtækast virðist mér að skýra þau með orðinu ‘frelsari’, minnugur orða Lúkasarguðspjalls: „Yður er í dag frelsari fæddur, sem er Kristur Drottinn í borg Davíðs.”

Orðið Kristur er íslensk mynd gríska orðsins sem með latínuletri er ritað Khristós, og merkir ‘hinn smurði’. Gríska orðið er þýðing á hebreska orðinu mashiah - Messías. Eins og lesendur þekkja, er kristin trú nefnd eftir orðinu Kristur, en kristnir menn telja að Jesús frá Nasaret sé ‘hinn smurði’. Samkvæmt kenningu gyðingdóms er Kristur enn ókominn í heiminn.

Hjalti Hugason, prófessor í guðfræði við Háskóla Íslands, segir á Vísindavefnum:

„Kristur er ekki eftirnafn eða síðara nafn Jesú, heldur fela orðin Jesús Kristur í sér trúarjátningu af hálfu kristinna manna. Þessi tvö orð merkja raunar Jesús er Kristur en Kristur er gríska og merkir það sama og Messías á hebresku. ... Trúarjátningin Jesús Kristur merkir þá að Jesús frá Nasaret hafi verið sá frelsari sem rit Gamla testamentisins sögðu að mundi koma í heiminn og Gyðingar væntu að kæmi hvenær sem var.”

Fallbeyging orðsins Jesús er hins vegar á reiki í íslensku, enda engin furða. Til fróðleiks lesendum er hér að neðan birt beyging orðsins á íslensku og latínu:

 

            ÍSLENSKA        LATÍNA       

NEFNIFALL   Jesús           Iesus         

ÁVARPSFALL  Jesú            Iesu         

ÞOLFALL     Jesúm           Iesum         

ÞÁGUFALL    Jesú            Iesu          

EIGNARFALL  Jesú            Iesu          

 

Séra Páll Jónsson, prestur í Viðvík í Skagafirði, orti sálm sem flest börn á Íslandi hafa sungið á aðra öld og hefst þannig:

Ó, Jesú, bróðir besti

og barnavinur mesti,

æ, breið þú blessun þína

á barnæskuna mína.

 

Sumir syngja að vísu „Ó, Jesús, bróðir besti”, en gæta þess þá ekki að hinn lærði prestur notar ávarpsfall en ekki nefnifall í sálmi sínum. Ekki er hægt að fetta fingur út í það málfræðilega, því að í íslensku er ekkert ávarpsfall - nema af þessu eina orði. En ef til vill ættum við að virða lærdóm sálmaskáldsins í Viðvík í Skagafirði og segja og syngja: „Ó, Jesú, bróðir besti”.

Gleðilega jólarest!

Athugasemdir

[Jón Valur Jensson, 29.12.2015 kl. 06:59]

Sæll, Tryggvi, og gleðileg jól.

Gott hjá þér að fræða mannskapinn, og ég tek undir lokaorð þín.

En um ávarpsfallið þykist ég hafa tekið eftir einu orði í íslenzku talmáli, raunar hálfgerðu barnamáli, þar sem þessari orðsmynd brá oft fyrir í mínu ungdæmi. Þá hefði t.d. mátt heyra við fiskbúð og sjoppu hverfisins, ef einhvern brast fé í ákveðnum leik og fullorðinn átti leið hjá: 

"Heyrðu, manni, tímirðu nokkuð að gefa mér tvo fimmeyringa til að vera með í fimmauraharki?"

Aldrei var orðið "manni" skoðað sem nefnifallsmynd í þessari merkingu né beygt sem "manna" í þolfalli. (Hugtakið "manninn", nf., þekkist hins vegar meðal sjómanna, ákveðin velsæmisleg styttingarmynd sem viðhöfð er um ufsa.)