Öld öfganna

Bókin Age of Extremes eftir Eric Hobsbawm kom út á ensku árið 1994 og í íslenskri þýðingu 1999 og var nefnd Öld öfganna, saga heimsins á 20.öld.  

Eric Hobsbawm fæddist í Alexandríu 1917 – á dögum breska heimsveldisins, en ólst upp í Vínarborg og Berlín.  Hann var af gyðingaættum og í Berlín varð hann vitni að valdatöku Hitlers 1933.  Þá fluttist hann til Bretlands, las sagnfræði við King´s College í Cambridge, mótaðist af Maxrisma og varð einn af stofnendum tímaritsins Past and Present 1952 sem hafði mikil áhrif á viðhorf í sagnfræði.  Hobsbawm kenndi lengi sagnfræði við London University og voru einkunnarorð hans: „Hlutverk sagnfræðinga er að muna það sem aðrir gleyma.“

Tuttugasta öld er mesta framfaraskeið í sögu mannkyns en um leið skeið mestu grimmdarverka sem sögu fara af, öld glundroða, örbyrgðar og siðleysis, öld göfugra hugsjóna, menningafreka og mikilla lífsgæða hjá hluta jarðarbúa en hungurs og dauða hjá íbúum þriðja heimsins.  Öldin var einnig öld grimmdarverka og þjóðarmorða sem eiga sér fáar hliðstæður.  Háð voru langvinn stríð þar sem drepnir voru mun fleiri óbreyttir borgarar, konur og börn, en hermenn.

 

Öld andstæðna og grimmdar

Nú er risin ný öld sem margir hafa bundið vonir við.  Enn eru þó háð grimmileg stríð og réttur einstaklinga fyrir borð borinn.  Fleiri eru nú á flótta undan harðrétti, rangsleitni og fátækt en nokkru sinni.  Þá vekur tilhneiging í stjórnmálum meðal voldugustu þjóða heims ugg í brjósti, nú síðast framferði Trumps í Bandaríkjunum, og aukið fylgi öfgaflokka í Þýskalandi, Frakklandi og Austurríki – að ekki sé talað um framferði Rússlands undir stjórn Pútíns, en í því landi hefur misrétti og yfirgangur viðgengist frá ómunatíð.  Alþýðulýðveldið Kína, þar sem býr fimmtungur jarðarbúa, er farið að haga sér í samræmi við reglur auðvaldsins, auk þess sem tilhneiging til að leggja undir sig lönd og þjóðir hefur einkennt stjórn Kína lengi.

 

Kenningar um frið og bræðralag

Kristin trú, gyðingdómur og Íslam, sem merkir „friður”, boða frið og bræðralag – frið á jörðu.  Fimm reglur búddismans að góðu líferni kveða á um, að ekki skuli drepa, ekki stela og ekki ljúga, eins og í öðrum megintrúarbrögðum heimsins.  Engu að síður standa samtök kristinna manna, gyðinga – að ekki sé talað um samtök múslíma – fyrir og ofbeldi og manndrápum víða um heim, þótt alls staðar séu þar minnihlutahópar öfgamanna á ferð.

 

Sameinuðu þjóðirnar

Sameinuðu þjóðirnar voru stofnaðar í lok síðari heimsstyrjaldarinnar.  Markmið með stofnun þeirra var að varðveita frið og öryggi, efla vinsamlega sambúð þjóða byggða á virðingu fyrir jafnrétti og sjálfsákvörðunarrétti einstaklinga og þjóða, koma á samvinnu um lausn alþjóðavandamála og stuðla að virðingu fyrir mannréttindum án tillits til kynþáttar, kyns, tungu eða trúarbragða.

Sameinuðu þjóðirnar ráða ekki sjálfar yfir herliði og þurfa aðildarríkin því að bjóða fram herlið og aðra aðstoð.  Öryggisráðið mælir með aðgerðum til lausnar deilum milli ríkja – eða átökum innan ríkja – og getur ákveðið að senda friðargæslulið á átakasvæði.  Ráðið getur einnig falið ríkjum að beita þvingunaraðgerðum, efnahagslegum refsiaðgerðum eða gripið til sameiginlegra hernaðaraðgerða gegn árásaraðila.

 

Neitunarvald

Fimm ríki, sigurvegarar í síðari heimsstyrjöldinni, gegndu lykilhlutverki við stofnun Sameinuðu þjóðanna: Bandaríkin, Bretland, Frakkland, Kína og Sovétríkin.  Höfundar sáttmála Sameinuðu þjóðanna gerðu ráð fyrir að þessi fimm ríki héldu áfram að tryggja frið í heiminum og fengu þær því fastasæti í Öryggisráðinu.  Auk þess var ákveðið að þau fengju neitunarvald í ráðinu, þannig að ef eitthvert þeirra greiddi atkvæði gegn tillögum um aðgerðir, gæti ráðið ekki samþykkt tillöguna.  Þetta neitunarvald hefur verið gagnrýnt, enda reynst Akkillesarhæll í starfi samtakanna, og í tvo áratugi hefur verið reynt að finna leið til þess að höggva á þennan Gordíonshnút, en lítið hefur gengið, einkum vegna áhrifa frá voldugum vopnasölum heimsins.

Margir telja skipan í Öryggisráðið, valdamestu stofnun Sameinuðu þjóðanna, endurspegli úrelta heimsmynd.  M.a. hafi ríki Evrópu meiri völd en ríki annarra heimsálfa.  Þriðjungur fulltrúa í Öryggisráðinu kemur frá Evrópu, enda þótt ríki þar séu aðeins fimmtungur aðildarríkjanna 193.  Auk fastafulltrúa Kína í ráðinu eru aðeins tveir fulltrúar frá Asíu, kjörnir til tveggja ára.  Ríki Afríku eiga engan fastafulltrúa en þrír fulltrúar þaðan eru kjörnir til tveggja ára. Afríka og Asía eiga því aðeins sex fulltrúa í Öryggisráðinu þótt ríki í þessum heimsálfum séu helmingur aðildarríkja Sameinuðu þjóðanna.

 

Menning, listir og mannúð

Þrátt fyrir misrétti, manndráp og ofbeldi blómstrar menning og listir um allan heim: myndlist, bókmenntir, leiklist að ógleymdri fjölbreyttri tónlist af ýmsu tagi.  Auk þess vinna mannúðarsamtök og samtök sjálfboðsliða ómetanlegt starf víða um heim.  Þá hefur menntun aukist á öllum sviðum og tækni opnað nýjar leiðir í atvinnulífi, framleiðslu og tómstundum.  Komin er fram tækni sem á eftir að leysa flestan þann vanda sem stafar af hlýnun jarðar, en hitasveiflur á jörðinni eru ekki nýtt fyrirbæri.

Á Íslandi vex upp kynslóð sem er betur menntuð en nokkur fyrri kynslóð á þessu kalda landi, sem var eitt fátækasta land í Evrópu fyrir einni öld en er nú með ríkustu þjóða heims.  Því má segja að Ísland hafi ferðast þúsund ár á einni öld.  Við lifum því enn á öld öfganna.

Athugasemdir

[Hörður Þormar, 3.2.2017 kl. 21:49]

Ég ætla að gera athugasemd við merkingu orðsins ISLAM. Egypski fræðimaðurinn og rithöfundurinn, Hamed Abdel-Samad, segir það merkja undirgefni og tek ég hann þar trúanlegan.

Reyndar má segja að samhljóðarnir, S,L og M eru sameiginlegir í arabísku orðunum, Salem og Islam, en það munu einungis hafa verið samhljóðar í fornu arabísku ritmáli.