"Það sem dvelur í þögninni" - áhrifamikil bók

Margar merkar bækur komu út á liðnu hausti: skáldsögur, minningarbækur og fræðirit – að ógleymdum ljóðabókum sem skipta tugum, enda hefur íslensk tunga aldrei staðið sterkar sem lifandi þjóðtunga en nú.  Staðhæfingin er reist á þeirri staðreynd að ekki aðeins á liðnu hausti heldur undanfarna áratugi hefur verið ritað um fleiri þekkingarsvið á íslensku en nokkru sinni áður. Skáldsagnagerð, leikritun, ljóðagerð, kvikmyndagerð og gerð útvarps- og sjónvarpsþátta, stendur með miklum blóma. Þá hafa nýmæli komið fram í ljóðagerð, vísnasöng og rappi, svo og  í auglýsinga­gerð í útvarpi og sjóvarpi, þar sem frumleiki, orðaleikir og fyndni, sem áður var óþekkt í málinu, hafa auðgað tunguna.

 

Leitin að klaustrunum

Of langt yrði upp að telja allar þessar merku bækur sem út komu í haust.  Þó verður að nefna þrjár bækur.  Í fyrsta lagi  bók Steinunnar Kristjánsdóttur fornleifafræðings – Leitin að klaustrunum – sem fjallar um klausturhald á Íslandi í fimm aldir og brugðið ljósi á, hversu mikilsverð klaustrin voru íslensku samfélagi miðalda sem fræðslustofnanir og sjúkrahús – að ekki sé talað um sum klaustrin sem voru ritunarstaðir sagna af ýmsu tagi, þar á meðal Íslendingasagna sem eiga sé enga samsvörun í menningarsögu Evrópu á þessum tíma og stuðluðu að því að íslenskt tunga var sðveittist.

 

Saga fjármálamanns

Í öðru lagi skal nefnd bókin CLAESSEN, saga fjármálamanns, sem Guðmundur Magnússon sagnfræðingur hefur ritað, en þar er lýst stórhuga athafnamanni af miklum ættum sem vildi ryðja nútímanum braut á hinu fátæka Íslandi.  Við sögu Eggerts Claessens kemur Einar Benediktsson skáld og er þar brugðið upp ólíkri mynd þeirri sem við höfum áður þekkt af hinu mikla skáldi og athafnamanni, en örlög þeirra Einars og Eggerts voru afar ólík, enda ólíkir menn á ferðinni. 

 

Það sem dvelur í þögninni

Þriðja bókin frá haustinu, sem hefur sérstöðu fyrir margra hluta sakir, er bók Ástu Kristrúnar Ragnarsdóttur sem hún nefnir Það sem dvelur í þögninni. Ásta Kristrún er brautryðjandi í námsráðgjöf á Íslandi og starfaði tæp tuttugu ár við uppbyggingu fagsins og þjónustunnar við Háskóla Íslands og allt frá bernsku hafa listir verið henni hjartfólgnar, bækur, myndlist og tónlist.  Bókin Það sem dvelur í þögninni fjallar um ævi og örlög íslenskra kvenna á 19du og 20ustu öld.  Í upphafi bókar segir, að hvert sem litið sé í sögunni sé sjaldan getið um afrek kvenna og þær sem komist hafi á spjöld sögunnar hafa flestar komist þangað sakir grimmdar, lævísi eða galdra, en margar mikilhæfar konur dvelji í hinum djúpa þagnarhyl aldanna.  Með bókinni vildi Ásta Kristrún einnig svipta hulunni af  þögninni um þrjár formæður sínar, Kristrúnu Jónsdóttur [1806-1881], Ástu Júlíu Thorgrímsen [1842-1893] og Kristrúnu Tómasdóttur [1878-1959] auk þess sem fjallað er Jakobínu Jónsdóttur [1835-1919], eiginkonu Gríms Thomsens [1820-1896].  Kristrún Jónsdóttir var heitbundinn Baldvin Einarssyni [1801-1833] og beið hans í festum sjö ár, en hann gekk að eiga aðra konu í Kaupmannahöfn.  Sjö árum eftir heitrofið gekk Kristrún að eiga séra Hallgrím Jónsson [1811-1880] mikinn lærdómsmann, en Kristrún syrgði hins vegar Baldvin Einarsson  alla ævi.  Fengur er að frásögn Ástu Kristrúnar af Guðnýju Jónsdóttur skáldkonu frá Klömbrum í Aðaldal, en hún var systir  Kristrúnar og lést langt fyrir aldur fram eftir barnamissi og harðræði í hjónabandi.

 

Bókin Það sem dvelur í þögninni er skrifuð meðan barátta kvenna um allan heim gegn ofbeldi karla og kynferðislegri mismunun var að hefjast, og þótt bókin sé ekki skrifuð í tengslum við þá baráttu veitir hún þeirri miklu baráttu meiri dýpt.  Ásta Kristrún segir að frásagnir bókarinnar um þær merku konur sem skópu viðhorf mín og tengingar við fortíðina séu ritaðar í minningu foreldra hennar, Jónínu Vigdísar Schram [1924-2007] og Ragnars Tómasar Árnasonar [1917-1984].  Næmni höfundar og tilfinning fyrir öðru fólki, aðstæðum þess og umhverfi mótast af einlægni og skáldlegum innblæstri af fólki úr lífi hennar svo að á stundum greinir lesandinn ekki milli skáldskapar og raunveruleika sem gerir bókina enn meira hrífandi.  Þá eiga þjóðfélagsmyndir bókarinnar og lýsingar á lífi fólks erindi við alla, karla og konur á nýrri öld nýrra réttinda og jöfnuðar allra þjóða og allra einstaklinga.