Mútur - gamalt fyrirbæri í mannlegu samfélagi

Vegna umræðu síðustu daga og vikur um mútugreiðslur má nefna, að orðið „múta“ eða „mútur“ hefur fylgt þessari þjóð langan aldur og kemur víða fyrir í fornu máli íslensku, s.s. í heilagra manna sögum, í Stjórn, gamalli þýðingu á upphafi Biblíunnar, og í Alexanders sögu, sögu Alexanders mikla sem uppi var 300 árum fyrir Krists burð. Þá kemur orðið einnig fyrir í kvæðinu „Heimsómi“, er Skáld Sveinn orti á 15. öld, þar sem segir:

Hvert skal lýðurinn lúta?
Lögin kann enginn fá,
nema baugum býti til.
Tekst inn tollur og múta,
taka þeir klausu þá
sem hinum er helst í vil.
Vesöl og snauð er veröld af þessu klandri,
völdin efla flokkadrátt í landi,
harkamálin hyljast mold og sandi,
hamingjan bannar að þetta óhóf standi.

Í þessu erindi spyr Skáld Sveinn, hvaða lögum almenningur eigi að lúta, af því að enginn fái réttláta meðferð nema greiða valdsmönnum mútur til þess að valdsmenn noti þau ákvæði laga, sem eru mútugjafanum til hagsældar. En af þessum svikum verður veröldin fátækari og svikin auka flokkadrátt í landinu, og svikin – harkamálin – gleymast, fara í gröfina með þeim sem sviknir eru, svo og með þeim sem svíkja. Að lokum er í erindinu borin fram sú ósk, að hamingjan komi í veg fyrir þetta óréttlæti – þetta óhóf. Mútur eru því ekki nýtt fyrirbæri í mannlegu samfélagi, eins og sumir virðast halda.

 

Gyðja þagnarinnar

Þá er fróðlegt að hafa í huga, að gyðja þagnarinnar í hinni forngrísku goðatrú heitir Muta, en það orð merkir „hin mállausa“.  Gyðjan Muta var þekkt fyrir fegurð, en einnig fyrir málæði og hún gat ekki þagað yfir leyndarmálum. Sagði hún frá framhjáhaldi Júpíters, sem var æðstur guðanna. Fyrir vikið skar Júpíter tunguna úr henni.  Var Merkúr, guð verslunar og ferðalaga, falið að fara með hina fögru gyðju niður í undirheimana, en hann hreifst af fegurð hennar og hafði kynmök við hana á leið þeirra niður og barnaði hana. 

Íslenska nafnorðið múta merkir í nútímamáli „peningagreiðsla til þess að hafa áhrif á gang mála“. Í dönsku og norsku er nú notað orðið bestikkelse, en í sænsku er notað orðið  muta eða mutor, sem á rætur að rekja til grísku gyðjunnar. Í þýsku er notað orðið Schmiergelder, í ensku orðið bribery um mútur, en upphaflega var orðið notað um „theft, robbery, swindling, pilfering“, komið af franska orðinu briberie, sem og var þar notað um það þegar embættismenn tóku fé fyrir sviksamlegt athæfi. Allt er þetta því af sömu rót runnið og mútur alþekktar um allan heim – um aldir alda.

Athugasemdir

[Jón Þórhallsson, 22.11.2019 kl. 10:55]

"Hvert skal lýðurinn lúta?".

Hvernig skildi LÍNURITÐ líta út

tengt vinsældum FORSETA  ÍSLANDS á milli mánaða?

[Þorsteinn Siglaugsson, 22.11.2019 kl. 15:53]

Það er áhugavert að fylgjast með viðbrögðunum, annars vegar í Namibíu og hins vegar hér heima.

Namibíumenn mótmæla og krefjast aðgerða, mútuþegarnir eru reknir og eignir þeirra frystar.

Hér virðist viðhorfið hins vegar á þá lund að mútur séu bara eðlilegur þáttur í viðskiptum.