Peningar, kynlíf og íslenskt gamanmál

Þegar allt snýst um peninga og kynlíf, er gaman að einhver skrifar um íslenskt mál, jafnvel þótt skoðanirnar séu skrýtnar. Hins vegar er erfitt fyrir mann eins og mig, sem gerir ekki að gamni sínu nema við einstaka vini, að skiptast á skoðunum við mann sem hefur atvinnu af því að gera að gamni sínu og vera skemmtilegur.

Skrif Davíðs Þórs í Fréttablaðinu um „norðlenska flámælið” eru skemmtilega skrýtin og ef hann hefur ætlað sér að vera fyndinn, tekst honum það með þessum aulaskap sem einkennir íslenska fyndni, ekki síst sjónvarpsauglýsingar síðustu misseri og barnatíma sjónvarpsins og margt annað barnaefni sem miðar að því að gera börn að skrípum, enda grípa mörg íslensk börn til skrípisláta ef á þau er yrt.

Okkur málverndarmönnum er hins vegar vandi á höndum þegar kemur að því að dæma rétt mál og rangt, gott mál og vont, fallegt mál og ljótt – eða hefði ég heldur átt að segja: fagurt mál og ófagurt. Ástæðan er einkum sú að skiptar skoðanir eru um, hvernig staðið skal að málrækt og málvernd. Sumir segja, að allt sé rétt mál sem skilst. Aðrir segja þýðingarlaust að ætla að breyta „þróun” tungumála. Svo er hópur sem engu vill breyta.

Við hófsamir málræktarmenn miðum við, að orð, beygingar, setningaskipun og framburður sé í samræmi við reglur málsins, málfræðina, og málvenju sem skapast hefur á þeim grunni. Til þess að geta dæmt um þetta verða menn að hafa þekkingu á greinum málfræðinnar, s.s. orðmyndunarfræði, beygingarfræði, setningafræði og hljóðfræði. Einnig skiptir máli að hafa kynnst því sem best hefur verið skrifað á íslensku, t.d. Eddukvæðum, dróttkvæðum, Íslendingasögum, Sturlungu, ljóðum góðskálda og skáldverkum fremstu rithöfunda frá upphafi til okkar daga.

Að mínum dómi hefur málrækt farið aftur undanfarna áratugi. Ástæður eru margar, s.s. hrá erlend máláhrif, þekkingarleysi þeirra sem nota málið í fjölmiðlum - bæði útvarpi, sjónvarpi og blöðum - áhugaleysi margra á því að vanda mál sitt, tískufyrirbæri eins og tafs, endurtekningar og erlendar slettur, minni lestur góðra bóka, ónóg menntun kennara í grunn- og framhaldsskólum og áhugaleysi háskóla á að leggja rækt við íslenska tungu.

Enda þótt ég fullyrði að málrækt hafi farið aftur undanfarna áratugi, hefur aldrei verið skrifað og talað betra mál en síðustu hundrað ár. Þetta kann að þykja mótsögn en svo er ekki. Ástæðan er einfaldlega sú, að nú eru að skapast stéttamállýskur í stað landfræðilegra mállýskna. Í stað norðlensku er að myndast útvarpsmál, unglinga- og barnamál, götumál, mál presta og rithöfunda, mál skemmtikrafta – eða með öðrum orðum mál lærða og leik(a)ra.

En svo ég snúi aftur að upphafinu, þá fer Davíð Þór villur vegar í skrifum sínum um „norðlenska flámælið”. Rekur þar sig hvað á annars horn. Ég nefni þrennt. Í fyrsta lagi er orðið flámæli notað um breytingar á sérhljóðum, ekki samhljóðum, þ.e.a.s. þegar sérhljóð verða opnari eða falla saman. Frændur mínir á Mjóafirði sögðu skEr bæði um mjólkurmatinn skyr og steina og björg - sker - sem stóðu upp úr sjónum og fyrir austan var lengi spElað á spEl, einkum vist og kasína.

Í öðru lagi heitir „norðlenska flámælið” raddaður harðhljóðsframburður í málfræði. Þessi framburður er upphaflegur í málinu og barst til landsins með máli landsnámsmanna, norskunni, en íslenska er upphaflega mál norskra innflytjenda.

Í þriðja lagi er íslensk stafsetning ekki framburðarstafsetning og hefur aldrei verið. Staða eða réttmæti raddaða harðhljóðsframburðarins á Norðurlandi ræðst því ekki af stafsetningu heldur af því að harðhljóðsframburður er upphaflegri en sunnlenska linmælið.

Fróðlegt verður að sjá til hvaða köpuryrða Davíð Þór grípur næst í gamanmálum sínum um íslenska tungu til þess að ýta við okkur gömlum málverndarmönnum.

Athugasemdir

[Ben.Ax. (Benedikt Jóhannes Axelsson), 7.8.2010 kl. 19:53]

Sæll. Það má endalaust velta því fyrir sér sem Davíð segir um norðlenska framburðinn og skiptir kannski í raun engu eða að minnsta kosti litlu máli hvað honum eða okkur finnst. En hægt er að nefna dæmi um orð sem borin eru fram á annan hátt en þau eru stafsett í tugatali. Árni (Áddni), barn (baddn), tefla (tebbla), og forðum var talað um ár barsins (barnsins) svo fátt eitt sé nefnt (nemt). Mér finnst norðlenskur framburður einfaldlega  fallegur og reyni af fremsta megni að segja rjúpa og pípa og skiptir (skiftir) mig í því efni engu máli þótt Davíð Þór segi rjúba og píba. Ég pípi (píbi) á allt hjal um að norðlenskur framburður sé ekki fallegt mál.

[Óskar Arnórsson, 8.8.2010 kl. 19:49]

Þarð þarf alvarlega að skoða möguleikana á að skipta út íslensku yfir í

annað tungumál. T.d. ensku. Íslenska málið hefur einangandi áhrif og ætti alvarlega að skoða þessa möguleika...

[Sigurjón Pálsson (IP-tala skráð) 9.8.2010 kl. 06:55]

Hvað gengur manninum til? Ekki voru pistlarnir fyndnir og áttu líklega ekki að vera það. Hafi þeir átt að vera það mistókst það algjörlega. Ekki heldur fræðandi; uppfullir af bulli eins og þú bendir á. Pistlarnir minntu mig einna helst á skrif manns sem er að skrifa sig frá einhverju. Sú aðferð er ráðlögð mönnum sem eiga í sálarstríði. Getur verið að maðurinn sé haldinn komplexum yfir því að tala ekki fallegra mál en hann gerir? Það er staðreynd að linmæltum, sem reyna að tileinka sér norðlenskan framburð, tekst það yfirleitt ekki. Það verður eins og þeir skyrpi orðunum út úr sér eins og hann reyndar lýsir því sjálfur svo vel. Hljóma tilgerðarlegir - ekki ólíkt Kára Stefáns. Sé svo verður Davíð Þór bara að sætta sig við að hann gedur þetta ekki.