Tímarnir breytast og tungumálin með

„Tímarnir breytast og mennirnir með,” segir gamall málsháttur. Hér í þessum þætti færi betur á því að segja að tungumálin breytist og mennirnir með - eða ef til vill öllu heldur: tímarnir breytast og tungumálin með.

Undanfarið hafa orðið umræður í fjölmiðlum um uppruna og stöðu íslenskrar tungu. Uppruni málsins er ljós. Íslenska er upphaflega tungumál norskra landnámsmanna og fram um 1300 var lítill sem enginn munur á máli því, sem talað var á Íslandi, og því sem talað var í Noregi, enda benda heimildir til að íbúar þessara landa hafi notað málið í samskiptum sín á milli, jafnvel fram um 1600.

Í formála Heimskringlu kallar Snorri Sturluson málið, sem talað var á Norðurlöndum, danska tungu. Síðar á miðöldum var það nefnt norræna. Nú kalla Norðmenn gamla málið sitt gammel norsk á bókmáli eða gamal norsk á nýnorsku, sem er hitt opinbera málið í Noregi. Íslendingar kalla mál Norðmanna fornnorsku og á enskri tungu er þetta mál kallað Old Norse, svo kært barn hefur mörg nöfn. Uppruninn er því ljós svo og þróun málanna gegnum tíðina.

Nokkur ágreiningur og óvissa ríkir hins vegar um stöðu íslenskrar tungu og framtíð hennar. Í þessum þáttum hefur því verið haldið fram að íslenskt tunga hafi aldrei staðið sterkar en nú, enda þótt íslenska hafi breyst í tímans rás, því að tímarnir breytast og tungumálin með. Aðrir telja að tungan sé í hættu vegna nýrrar samskiptatækni þar sem allt fer fram á ensku.

Síðast liðinn vetur lagði ég könnun fyrir nemendur í nokkrum grunnskólum og nokkrum framhaldsskólum, bæði á höfuðborgarsvæðinu og úti á landi. Þar var m.a. spurt um afstöðu nemenda til málræktar og málverndar. Svör nemendanna benda til þess að munur sé á afstöðunni eftir skólum og mikill munur á afstöðu grunnskólanemenda annars vegar og nemenda í framhaldsskólunum hins vegar til málræktar og málverndar. Nemendur viðast öðlast aukinn skilning og fá meiri áhuga á stöðu tungumálsins og mikilvægi málræktar eftir því sem þeir verða eldri, sem af ýmsum ástæðum verður að teljast eðlilegt. Auk þess kom fram mikill munur á skilningi og afstöðu nemenda eftir áhugamálum, sem um var spurt í könnuninni.

Á grundvelli þessarar könnunar svo og viðræðum við ungt fólk virðist mega ráða að skil séu á afstöðu "tölvukynslóðarinnar" og fyrri kynslóða til tungumálsins, enda ekki óeðlilegt að börn og unglingar, sem nota ensku daglega í tölvuleikjum og í samskiptum sínum, hafi aðra afstöðu til íslenskrar málræktar - að ekki sé tala um afstöðu til íslenskrar málverndar. 

Ástæða væri því til að kanna betur afstöðu mismunandi aldurshópa til tungumálsins - og þá ekki síst til málræktar og málverndar. Ef vel ætti að vera þyrfti að kanna þetta hjá börnum og unglingum og hjá nemendum á öllum skólastigum svo og í aldurshópum miðaldra og eldra fólks, því að enda þótt íslensk tunga standi enn traustum fótum kann það að breytast með breyttum samfélagsháttum, breyttri þekkingu og breyttri menntun þar sem gætir síaukinna áhrifa frá ensku, ekki síst í nýrri samskiptatækni sem mun gera sig gildandi á öllum sviðum þjóðfélagsins.

 

Vikudagur 5. nóvember 2015

Íslenskt mál 201. þáttur

Athugasemdir

[Jón Þórhallsson, 5.11.2015 kl. 12:15]

Ég hef ekki áhyggjur af íslenskunni sem tungumáli.

=Það eru forréttindi að hugsa á íslensku;

ágætt að kunna að skipa fyrir á öðrum tungumálum.

Þó að enskan sé orðin mikið ráðandi á netinu;

þá þarf æskan hvort eð er að læra og æfa sig í því alþjóða-tungumáli.