Sýnisbók íslenskra ljóða í þúsund ár

Sagt er að dýpsta speki mannlegrar hugsunar og mesta fágun máls komi fram í ljóðum. Ástæður þess eru margar. Í fyrsta lagi hafa ljóð fylgt skapandi hugsun mannsins frá örófi alda. Í öðru lagi hafa ljóð - og raunar annar kveðskapur - frá upphafi tengst föstu formi; af þeim sökum er orðum ekki eytt í óþarfa heldur hvert einstakt orð hugsað, vegið og metið. Í þriðja lagi eru skáld í ljóðum sínum að fást við hugsun, tilfinningar, upplifun - og dýpstu gátur lífsins, heimspeki eða spekimál, eins og það hefur verið nefnt. Skáld er því miklir orðasmiðir og upphafsmenn nýmæla í tungumáli, auk þess sem „skáld eru höfundar allrar rýni“, eins og hinn lærði Íslendingur, höfundur Fyrstu málfræðiritgerðar, segir um miðja 12tu öld.

Nú er verið að taka saman sýnisbók íslenskra ljóða í þúsund ár. Sýnisbókin á að geyma úrval ljóða, heil kvæði eða einstakar vísur íslenskrar kveðskaparlistar, allt frá Hávamálum og Völuspá til Snorra Hjartarsonar, Hannesar Péturssonar og Gerðar Kristnýjar. Ljóðin og vísurnar í sýnisbókinni eiga að fela í sér lífsviðhorf eða lífsspeki, sem á erindi við hugsandi lesendur á hraðfara öld, ellegar áhrifamiklar náttúrumyndir og myndir úr mannlífinu sem hrífa eða vekja lesandann til umhugsunar. Ljóðin, vísurnar og kvæðin eru þannig valin að þurfa ekki að sérstakrar skýringar við. Mikill vandi er að velja í slíka sýnisbók íslenskra ljóða í þúsund ár, eins og gefur að skilja, enda koma margir að vali á ljóðunum.

Óvíst er að margar þjóðir eigi jafn lifandi kveðskapararf og Íslendingar. Stafar það einkum af því að íslenskt mál hefur haldist lítið breytt í þúsund ár. Áhugasamur lesandi getur því lesið þúsund ára gamla texta fyrirhafnarlítið. Þá hefur kveðskapur verið þjóðaríþrótt Íslendinga frá upphafi búsetu í landinu og flestir Íslendingar hafa einhvern tíma reynt að yrkja kvæði eða gera stöku. Kveðskapur var einnig skemmtun Íslendinga á dimmum kvöldum, ekki síst rímurnar sem voru myndrænir framhaldsþættir þess tíma.

Elsta vísa í fyrirhugaðri sýnisbók íslenskra ljóða í þúsund ár er ein af upphafsvísum Hávamála, en meginhluti spekimála kvæðisins er sennilega ortur á níundu og tíundu öld en mikið af hugsun kvæðisins er langt að kominn. Vísan er svohljóðandi:

 

Vits er þörf

þeim er víða ratar,

dælt er heima hvað.

Að augabragði verður

sá er ekkert kann

og með snotrum situr.

 

Þessi vísa á að vera auðskiljanleg áhugasömum og hugsandi lesendum. 

Ein yngsta vísa í sýnisbók íslenskra ljóða í þúsund ár er ljóðið Við vatnið eftir Gerði Kristnýju úr ljóðabók hennar Höggstað sem út kom árið 2007:

 

Hvítir fyrir hærum

skríða hamrarnir

út úr nóttinni

 

Grátt fyrir járnum

ryður frostið veginn

 

Skammlíf birta

skreytir himin

 

Gul fyrir genginni stund.

Ofstæki, ofbeldi og mannfyrirlitning

Ástæða er til að fordæma morð og ofbeldi íslamista hvar sem er í heiminum, svo og allt annað ofbeldi, ofstæki og mannfyrirlitningu. Miskunnarleysi íslamskra ofstækismanna gagnvart börnum og konum og öðru saklausu fólki er óskiljanleg mannvonska og mannfyrirlitning og þyngri en tárum taki. Sorglegt er að horfa upp á að “alþjóðasamfélagið” er vanmáttugt gagnvart þessu ofbeldi - eins og mörgu öðru ofbeldi.

Enda þótt miskunnarleysi, mannvonska og ofbeldi séu ekki ný af nálinni og hafi fylgt manninum frá því sögur hófust og mörg tímabil mannkynssögunnar séu drifin morðblóði, virðist samtíminn ekki ætla að reynast betri en önnur blóðug tímabil sögunnar, þrátt fyrir aukna menntun, sem svo er kölluð, aukna víðsýni, sem talað er um, og aukið alþjóðlegt samstarf. Vegna aukins alþjóðlegs samstarfs eru ýmsir farnir að tala um jörðina sem “heimsþorpið”, sem er algert öfugmæli.

Í “þorpinu” þekkja allir alla, skilningur og samhjálp eru þar fyrir hendi og góðvild. Þetta þekki ég úr þorpinu þar sem ég ólst upp, þótt ýmislegt mætti þar betur fara. Í “heimsþorpinu” er skipulega ýtt undir mismunun og misrétti og æðsta markmið margra valdhafa virðist vera aukin völd, aukinn aður af fjármagni og aukin hagsæld fárra - ekki frelsi allra, jafnrétti allra, bræðralag allra og vesæld allra.

Mistök hins vestræna heims - lýðræðisríkjanna, sem svo nefna sig - eru mikil og margvísleg, að mínum dómi. Eftir morð íslamskra ofbeldismanna á starfsfólki skopmyndablaðsins CHARLIE HEBDO á dögunum, sameinuðust margir þjóðarleiðtogar - og allur almenningur á Vesturlöndum að fordæma þessi ódæði. En hvers vegna heggur blaðið CHARLIE HEBDO áfram í sama knérunn - heldur áfram skopi sínu og háðsglósum um spámann Múhameðstrúarmanna? Það er mér óskiljanlegt.

Hvað liggur hér að baki? Er ekki ástæða til þess að hugsa sitt ráð - hugsa sig tvisvar um, læra af reynslunni? Það virðist hið gamla blað mitt Jyllandsposten hafa gert. Eru líka ekki önnur svið mannlífsins og samfélags mann sem mætti fjalla um á skoplegan hátt til þess að fá fólk til þess að hugsa - eða er þetta skop ef til vill eitthvað annað en skop? Hvað svo sem því líður, er þetta er ekki leiðin til sátta og aukins skilnings í "heimsþorpinu" - ef menn vilja þá leita sátta.

Framkoma af þessu tagi er ekki í anda leiðtoga kristinna manna sem boðaði kærleika, sátt, umburðarlyndi og fyrirgefningu sem margar vestrænar lýðræðisþjóðir telja sig fylgja. En skopmyndablaðið CHARLIE HEBDO mun ekki vera að útbreiða kristinn boðskap um sátt og fyrirgefningu heldur segist blaðið vera að standa vörð um tjáningarfrelsið, sem svo er kallað, en tjáningarfrelsi felst ekki í því að sverta annað fólk, skoðanir þess eða trú.

Piparsveinn

Elstu heimildir um orðið piparsveinn eru úr skjölum frá árinu 1542. Á svipuðum tíma koma fyrir í nágrannamálum okkar orðin pebersvend í dönsku, peppersvenn í norsku og í sænsku orðin pepparsven, pepparkadett og pepparsäck. Öll eru orðin þýðingarlán þýska orðsins Pfeffersack, gamanyrði sem upphaflega var notað um ókvænta verslunarþjóna Hansaverslana í Þýskalandi. Í verslunum Hansakaupmanna í Evrópu var seldur ýmiss konar smávarningur og kryddvörur, þar á meðal pipar. Af verslunarþjónunum var því sérstök lykt - af kryddvöru og pipar. Var því farið að kalla þá piparsveina. Framan af gerðu Hansaverslanirnar kröfu um að verslunarþjónar þeirra væru ókvæntir. Af þeim sökum tengdist orðið piparsveinn snemma ókvæntum karlmönnum.

Danska ævintýraskáldið Hans Christian Andersen, sem sjálfur var piparsveinn, skrifaði árið 1858 áhrifamikið og sorglegt ævintýri sem hann nefndi Pebersvendens nathue þar sem hann skýrir uppruna orðsins á þennan hátt:

De rige Kjøbmænd i Bremen og Lübeck dreve Handelen i Kjøbenhavn; selv kom de ikke herop, de sendte deres Svende, og de boede i Træboderne i "Smaahusenes Gade" og holdt Udsalget af Øl og Kryderi. Det var nu saa deiligt det tydske Øl, og der var saa mange Slags, Bremer-, Prysing-, Emser-Øl - ja Braunschweiger-Mumme, og saa alle de Kryderier, saadanne som Safran, Anis, Ingefær og især Peber; ja det var nu det Betydeligste her og derfor fik de tydske Svende i Danmark Navnet: Pebersvende, og det var en Forpligtelse de maatte indgaae hjemme, at de her oppe ikke turde gifte sig; mange af dem bleve saa gamle; selv maatte de sørge for sig, pusle om sig, selv slukke deres Ild, om de havde nogen; nogle bleve saadanne eenlige, gamle Karle, med egne Tanker og egne Vaner; efter dem kalder man nu hver ugift Mandsperson, der er kommet i nogenlunde sat Alder, en "Pebersvend"; alt det maa man vide for at forstaae Historien.

Geta góðfúsir lesendur spreytt sig á því að lesa þennan texta ævintýraskáldsins á því góða máli dönsku.

Á Íslandi var orðið piparsveinn fyrst notað um ókvænta karlmenn sem voru í lausamennsku, sem kallað var, andstætt þeim sem voru í húsmennsku, heimilsfastir á bæ og höfðu fasta búsetu. Ekkert neikvætt eða niðrandi fólst upphaflega í orðinu piparsveinn og enn hefur orðið jákvæða merkingu og er notað um ungan, eftirsóttan - og ókvæntan karlmann, þótt orðið sé einnig á stundum notað um eldri menn.

Orðið piparmey, sem fengið er að láni úr dönsku, pebermø, er miklu yngra í málinu, sennilega frá síðara hluta 19du aldar. Orðið hefur verið notað í niðrandi merkingu um eldri, ógifta konu. Sama er að segja um piparjómfrú sem er álíka gamalt og einnig komið úr dönsku, peberjomfru. Orðin piparkerling og piparkarl koma svo fyrir í íslensku í byrjun 20ustu aldar, bæði notuð í niðrandi merkingu. Það er því ekkert að því að vera piparsveinn, verra að vera piparmey - að ekki sé talað um piparkerling. Má minnast þess sem sagt var um gleðimann og gleðikonu í síðasta þætti.

Ísland er land þitt

Ísland er land þitt

Landanámabók segir frá því að Flóki Vilgerðarson, víkingur mikill, fór af Rogalandi að leita Snælands. Sigldi hann frá Noregi þar sem mætast Hörðaland og Rogaland. Þeir komu austan að Horni og sigldu fyrir sunnan landið og vestur um Reykjanes, fyrir Snæfellsnes og vestur yfir Breiðafjörð og tóku land þar sem heitir Vatnsfjörður við Barðaströnd. „Fjörðurinn allur var fullur af veiðiskap og gáðu þeir eigi fyrir veiðunum að fá heyjanna og dó allt kvikfé þeirra um veturinn. Var vor heldur kalt. Þá gekk Flóki norður á fjöll og sá fjörð einn fullan af hafísum. Því kölluðu þeir landið Ísland.”

Um sumarið sigldu Flóki til Noregs. Lastaði hann landið mjög, en einn af mönnum hans, Herjólfur, sagði kost og löst á landinu, og annar manna Flóka, Þórólfur, „kvað drjúpa smjör af hverju strái” og var því kallaður Þórólfur smjör”, segir í Landnámu.

Landnámabók hefur að geyma margvíslegan fróðleik, sögur, sagnir - og viðhorf. Fáir telja hins vegar lengur heimildagildi Landnámabókar mikið. En Landnámabók er mikilsverð heimild um örnefni, enda er frásögnin augljóslega víða byggð á örnefnum.

Nafngiftin Ísland vekur til umhugsunar, ekki síst í ljósi þess að samtíðarmenn höfunda Landnámabókar gerðu sér grein fyrir mikilvægi nafna og nafngifta, þar á meðal örnefna. Ari fróði segir frá því í Íslendingabók, sem er nokkru eldri en Landnámabók, að „land það, er kallað er Grænland, fannst og byggðist af Íslandi. Eiríkur hinn rauði hét maður breiðfirskur, er fór út héðan þangað og nam þar land, er síðan er kallaður Eiríksfjörður. Hann gaf landinu nafn og kallaði Grænland og kvað menn það mundu fýsa þangað farar, að landið ætti nafn gott.” Takið eftir: „að landið ætti nafn gott”.

Í Grænlendingasögu kemur fram sama viðhorf í nafngiftum. Þar segir frá því að Leifur heppni, sonur Eiríks rauða, fann lönd í vesturheimi. Hið fyrsta kallaði hann Helluland, en þar voru jöklar miklir hið efra og sem ein hella allt til jöklanna frá sjónum og þar óx ekki gras. Þeir fundu annað land, slétt og skógi vaxið og voru sandar víða hvítir og ósæbratt og kölluðu Markland, þ.e. „skógarland“. Enn komu þeir í land þar sem þeir höfðu vetursetu. Þar var meira jafndægri en á Grænlandi eða Íslandi, eins og stendur í Grænlendingasögu, þ.e.a.s minni munur á nóttu og degi. Í þessu landi fundu þeir vínvíð og vínber. Þegar voraði sigldi Leifur aftur til Grænlands. Gaf hann landinu nafn eftir landkostum - og kallaði Vínland.

Í upphafi kvæðis Margrétar Jónsdóttur „Ísland er land þitt“ - segir:

Ísland er land þitt, og ávallt þú geymir

Ísland í huga þér hvar sem þú ferð.

Ísland er landið, sem ungan þig dreymir,

Ísland í vonanna birtu þú sérð.

Ísland í sumarsins algræna skrúði,

Ísland með blikandi norðljósatraf,

Ísland er feðranna afrekum hlúði,

Ísland er foldin, sem lífið þér gaf.

Ísland er kuldalegt nafn, gefið af manni sem lastaði landið mjög, eins og sumir menn gera enn í dag. Herjólfur sagði kost og löst á landinu, eins og eðlilegt er að gera, og „Ísland er land þitt“.

Á Glæsivöllum

Samdóma álit flestra sem kynnst hafa stjórnmálaumræðu á Norðurlöndum, er að umræðuhefð á Íslandi sé afar frumstæð. Þegar við frumstæða umræðuhefð bætist, að fjölmiðlar eru vanmegnugir - og sumir hlutdrægir - er ekki við því að búast að stjórnvöldum sé veitt það aðhald sem nauðsynlegt er, enda helst íslenskum stjórnmálamönnum uppi málróf og blekkingar sem líðast ekki í nágrannalöndunum.  Þarf naumast að nefna dæmi - svo mörg sem þau eru frá umliðnum dögum.

Nokkrir pistlahöfundar dagblaðanna skera sig nokkuð úr, ekki síst Styrmir Gunnarsson, reyndasti blaðamaður á Íslandi. Í dag - laugardag - skrifar hann grein í Morgunblaðið sem öllu hugsandi fólki er vert að lesa. Greinina nefnir hann Af Glæsivöllum samtímans. Vitnar hann í kvæði Gríms Thomsen Á Glæsivöllum, kvæði sem eigi ekki síður við nú en þegar það var ort. Í kvæðinu segir m.a.:

 

Á Glæsivöllum aldrei

með ýtum er fátt,

allt er kátt og dátt,

en bróðernið er flátt mjög og gamanið er grátt,

í góðsemi vegur þar hver annan. 

  Í upphafi greinarinnar segir Styrmir:

Í kjölfar hrunsins töldu margir að sá atburður mundi hafa grundvallaráhrif til breytingar á hugarfari fólksins í landinu, verðmætamat okkar og afstöðu til þess hvað skiptir máli í lífinu. Það var ekki fráleitt að ætla að það gæti gerzt. Örlagaríkis atburðir í lífi einstaklinga hafa slík áhrif eins og margir þekkja af sjálfum sér. Ótímabær andlát og alvarleg veikindi breyta afstöðu fólks til umhverfis síns.

Náttúruhamfarir geta haft sömu áhrif. Eldgosið í Vestmannaeyjum hefur haft varanleg áhrif á líf fólksins sem þar bjó og varð að yfirgefa heimili sín í flýti þá nótt og mun marka líf fólks sem þar býr nú og eftirkomenda þeirra um langa framtíð. Hið sama má segja um snjóflóðin á Flateyri og í Súðavík.

Tvær heimsstyrjaldir á 20. öldinni hafa haft varanleg áhrif á sálarlíf Þjóðverja. Þeir fara fram af varkárni og eru tregir til þátttöku í hernaðaraðgerðum og leita enn svara við þeirri spurningu, hvernig hámenntuð menningarþjóð gat komið fram við gyðinga á þann veg, sem gert var.

Kannski er oft snemmt að staðhæfa nokkuð hvor og þá hvaða áhrif hrunið hefur haft á sálarlíf okkar Íslendinga. Það er ljóst að við sem þjóð misstum sjálfstraustið um skeið, það sjálfstraust sem, sem veitti okkur kjark  til að stofna eigið lýðveldi og vilja til að standa á eigin fótum. Sumir töldu ráðlegt að hlaupa í skjól Evrópusambandsins. Kannski verður tímabært að gera þetta upp á 10 ára afmæli hrunsins 2018, þegar við höldum up á 100 ára afmælis fullveldisins, sem við fögnum 1. desember 2018.

En getur það verið að það sjáist vísbendingar um að við séum að ganga of hratt um gleðinnar dyr á nýjan leik?

Í lok greinar sinnar segir Styrmir Gunnarsson:

Það er hægt að bregðast við hruninu haustið 2008  með því að vinna markvisst að því að endurreisa það samfélag sem hér var orðið til 2007, byggja hvert stórhýsið á fætur öðru, selja allt sem hægt er að selja og hylla stórfyrirtækin, sem birta gífurlegar hagnaðartölur, sem lítil innistæða reynist að vísu að vera fyrir, þegar upp var staðið.

En það er líka hægt að læra af reynslu annarra þjóða, sem hafa orðið fyrir miklum áföllum og dregið rétta lærdóma af þeim.

Þessi orð Styrmis Gunnarssonar eru umhugsunarverð. Stóra spurningin er því:  Á að endurtaka Hrunadansinn frá 2007 - eða á að reisa nýtt Ísland.

 

            

Something is rotten in the state of Iceland

Hvers vegna í ósköpunum - svo ég sem gamall sjómaður að austan segi ekki: hvers vegna í andskotanum þarf að vera þessi vafi um heiðarleika íslenskra útgerðarmanna? Sem sonur útgerðarmanns fyrir austan segi ég: Hvers vegna í andskotanum hefur skammaryrðið sægreifi leyst orðið útgerðarmaður af hólmi?

Íslendingar hafa ekki efni á óheiðarlegum útgerðarmönnum - óheiðarlegum sægreifum - sem taldir eru „ganga ekki glæpaveg en götuna meðfram honum“. „For den sags skyld“ höfum við heldur ekki efni á óheiðarlegum kaupmönnum, óheiðarlegum verktökum, óheiðarlegum dómurum - að ég sem gamall fréttamaður undir stjórn hins heiðarlega Jóns Magnússonar fréttastjóra Fréttastofu Ríkisútvarpsins tali nú ekki um óheiðarlega fréttamenn.

Íslendingar - þessi voðalega þjóð - er aðeins til vegna þess, að í þúsund ár hefur þjóðin búið við fengsælustu fiskimið á Atlantshafi.  Ísland er raunar eins konar skuttogari á miðjum fiskimiðum á mörkum Atlantshafs og Norður Íshafs.

Sem málfræðingur leyfi ég mér að nefna, að Íslendingar eiga elsta tungumál í Evrópu og geta af þeim sökum lesið þúsund ára gamlar bókmenntir, sem engir önnur þjóð í Evrópu getur.  Þessi ummæli mín eru í augum sumra vafalaust talin þjóðernishroki eða þjóðernisstefna - nationalismus a la Hitler - þótt skoðun okkar sé sú, að allar þjóðir - jafnvel fólks sem játar múslímstrú eða telur sig með öllu trúlaust - eigi rétt á að hrósa sér af menningu og viðhorfum sínum, meðan það gætir þess að virða mannréttindi og jafnrétti allra á öllum sviðum - og ekki að fremja morð. Móses gamli sagði fyrir fimm þúsund árum: „Þú skalt ekki morð fremja.“ Það er í raun boðorð númmer eitt.

Shakespeare, sem að vísu var ekki eins gamall og Móses, lætur Marcellus segja við Hamlet í leikritinu Hamlet Prince of Denmark: „Something is rotten in the state of Denmark.” Höfundur þessara orða, þ.e.a.s ég - ef mig skyldi kalla - segi við Sigmund Davíð, Ólaf Ragnar og aðra svo kallaða áhrifamenn: „Something is rotten in the state of Iceland.”

 

 

 

Þúsund ár á einni öld

Í dag er þjóðhátíðardagur Íslendinga, þessarar dvergþjóðar á mörkum hins byggilega heims, þjóðar sem fjölgaði ekkert í 900 ár meðan fólksfjöldi nágrannalandanna þrefaldaðist.  Fyrir rúmri öld var Ísland amt í Danmörku.  Fátækt var svo mikil að sjómenn frá Noregi, sem hingað komu til fiskveiða um aldamótin 1900, sögðu heimkomnir að fátækt á vesturströnd Noregs væri auðlegð í samanburði við kjör þurrabúðarmanna á Íslandi.

Menntunarstig

Fyrir 100 árum voru skólar fáir og fábreyttir.  Nú er menntunarstig Íslendinga svipað og í öðrum löndum álfunnar.  Í upphafi 20ustu aldar höfðu innan við þrjátíu Íslendingar lokið doktorsprófi.  Síðan 1950 hafa á fjórða þúsund Íslendingar lokið doktorsprófi og nú ljúka um eitt hundrað Íslendingar doktorsprófi víðs vegar um lönd - og eru konur þar í meirihluta. 

Efnahagur þjóðarinnar hefur aldrei verið betri.  Verkmenning er sambærileg við það sem gerist í nágrannalöndunum.  Talandi tákn um framfarirnar er barnadauði, sem 1875 var hæstur hér á landi af öllum löndum Evrópu, en er nú lægstur í öllum heiminum.

Íslensk tunga

Íslensk tunga hefur aldrei staðið sterkar sem lifandi þjóðtunga en nú. Í upphafi 19du aldar var Reykjavík danskur bær þar sem töluð var danska á bæjarstjórnarfundum.  Undanfarna hálfa öld hefur verið ritað á íslensku um flest þekkingarsvið nútímasamfélags. Skáldsagnagerð, leikritun, ljóðagerð og kvikmyndagerð stendur með blóma. Myndlist og tónlist þola samanburð við flest lönd Evrópu og til er orðin áður óþekkt íslensk fyndni, gamansögur og hnyttnir orðaleikir, ekki síst meðal ungs fólks, í stað skítabrandara, sjóðbúðatals og sagna af skrýtnu fólki. Atvinnulíf er fjölbreytt og fyrirtæki, stór og smá, sækja á ný mið og renna stoðum undir aukna velsæld og bætta afkomu. Þúsundir karla, kvenna og barna af erlendu bergi brotið hafa flust til Ísland til þess að setjast hér að og verða íslenskir ríkisborgarar og auðgað menningarlíf á Íslandi.

Hrapallegt ástand í stjórnmálum

En þótt Ísland hafi „ferðast“ þúsund ár á einni öld og listir, menntun og atvinnulíf standi með blóma er enn margt ógert - og ýmsu er ábóta vant. Hrapallegast er ástandið í stjórnmálum þar sem borist er á banaspjót, innan flokka og utan, og Alþingi er skopmynd af löggjafarsamkomu. Stendur þessi ómenning mörgu fyrir þrifum. 

Rannsóknir hafa leitt í ljós að siðferði í stjórnmálum og staða, viðhorf og starfshættir fjölmiðla skipta sköpum fyrir málefnalega umræðu og frjálsa skoðanamyndun – og farsælt stjórnarfar.

Vanmáttugir stjórnmálamenn

Samanburðarrannsóknir í Danmörku og Noregi annars vegar og á Íslandi hins vegar hafa leitt í ljós gríðarlegan mun á starfsháttum stjórnmálamanna og umræðuhefð. Brigsl og stóryrði, sem margir íslenskir stjórnmálamenn temja sér, er óhugsandi í Danmörku og Noregi, enda grafa þarlendir stjórnmálamenn sér gröf með slíku tali. Hér á landi telja margir stóryrði og brigsl tákn um djörfung og festu.

Þessi frumstæða umræðuhefð setur svip á störf Alþingis sem iðulega minnir meir á sjónleikahús en löggjafarsamkomu og eykur aukið tortryggni milli stjórnmálamanna og stjórnmálaflokka og hindrar eðlilegt samstarf enda ber almenningur ekki virðingu fyrir Alþingi eða íslenskum stjórnmálamönnum. Má fullyrða að ein ástæðan fyrir erfiðleikum við lausn aðkallandi vandamála á rætur að rekja til sundurlyndis íslenskra stjórnmálamanna og frumstæðs stjórnmálasiðferðis og umræðuhefðar.

Hlutur fjölmiðla

Umfjöllun um ágreiningsmál í fjölmiðlum á Íslandi einkennist oft af „yfirheyrsluaðferðinni“ þar sem spyrjandi reynir að gera viðmælanda sinn tortryggilegan - og fella yfir honum dóm. Við hlið dómstóls götunnar og skvaldursins í netheimum, hefur verið settur dómstóll íslenskra fjölmiðla. Í sjónvarpi í Danmörku og Noregi býr spyrjandi sig vel undir og leitar svara á hlutlægan hátt með yfirveguðum spurningum til þess að reyna að skýra málin - og fellir ekki persónulega dóma og tekur því síður sjálfur þátt í umræðunni. Vegna yfirheyrsluaðferðarinnar fást iðulega ekki svör við brennandi spurningum og almenningur situr eftir ringlaður með óbragð í munninum.

Ástæður frumstæðrar umræðuhefðar

Ástæður frumstæðrar umræðuhefðar á Íslandi eru vafalaust margar. Rótgróin borgmenning hefur enn ekki fest rætur á Íslandi með tillitssemi, yfirvegun og persónulegri fjarlægð sem slíka menningu einkennir. Fámenni hefur valdið því að allir þykjast þekkja alla og persónulegt návígi nálgast iðulega ofsóknir. Stéttskipting með sínum harða aga hefur verið með öðrum hætti en úti í hinum stóra heimi - með kostum sínum og göllum, og agaleysi Íslendinga er áberandi á flestum sviðum.

Eitt af því sem mjög er aðkallandi í þjóðfélaginu, er að bæta umræðumenningu, auka virðingu fyrir öðru fólki og skoðunum annarra - samfara því að koma á jafnrétti á öllum sviðum samfélagsins.

 

 

Gamanleikari og stjórnmálamaður

Þegar gamanleikarinn Jón Gnarr bauð sig fram til borgarstjórnar og varð borgarstjóri Reykjavíkur fyrir fjórum árum, undraðist ég uppátækið og hneykslaðist yfir framferðinu og taldi að nú væru endalokin framundan.

Síðan hef ég orðið að endurskoða álit mitt, orð mín og ummæli. Með góðum samstarfsmönnum hefur hann unnið ágætt starf í höfuðborg allra landsmanna, friður hefur ríkt auk þess sem umræðan í borgarstjórn skemmtilegri en löngum og glaðværð ríkt.

En hvað veldur því að gamanleikarinn Jón Gnarr hefur staðið sig með svo miklum ágætum og öðlast virðingu og traust flestra? Það sem mestu veldur er einlægni hans og heiðarleiki og fágæt gamansemi sem hann beitir á sjálfan sig en ekki gegn öðrum. Eftir þessu hefur þjóðin beðið lengi og Þjóðfundurinn 2009 setti heiðaleika efst á óskalistann

Heiðarleiki og einlægni Jóns Gnarr kemur nú síðast fram í færslu hans á bloggsíðu sinni í dag þar sem hann segir:

„Nú langar mig til að mennta mig meira. Mig langar til að læra taugalíffræði, heimspeki og mannfræði til að geta skilið mannfólkið betur. Mig langar til að læra um loftslagsbreytingar svo við getum gert eitthvað í því. Hvernig get ég lagt mitt að mörkum? Ég vil læra um mannréttindi svo ég geti varið þau. Ég vil læra betri ensku svo ég geti talað þannig að fólk heyri til mín.“

Stjórnmálamenn, sem vilja láta taka sig alvarlega, ættu að læra af gamanleikaranum sem tók hlutverk sitt sem stjórnmálamaður alvarlega.

RÚV og Reykjavíkjurbréf MBL

Eins og stundum endra nær er einkennilegt að lesa Reykjavíkurbréf Morgunblaðsins. Það er engu líkara en höfundur Reykjavíkurbréfsins í dag hafi ekki að fullu stjórn á hugsun og máli, enda augljóslega mikið niðri fyrir. Þó má skilja af skrifum hans að hann sé ekki ánægður með Ríkisútvarpið okkar.

Höfundur Reykjavíkurbréfsins fullyrðir að ekki sé „um það deilt, svo nokkru nemi, að BBC hafi alla tíð haft verulega slagsíðu”.  BBC hafi engu að síður „gætt mun betur að sér í slíkum efnum en íslenska ríkisútvarpið, svo himin og haf eru á milli“. Síðan horfir höfundur heim og ræðir um

„hið fráleita fyrirkomulag sem komið var á til að tryggja rekstur ríkisútvarpsins undir stjórn hóps þess fólks sem lætur eins og hann eigi það og það eignarhald sé svo afgerandi að ekki þurfi að hlusta á neinar gagnrýnisraddir, þótt studdar séu margsönnuðum staðreyndum sem blasa við þorra fólks og enn síður beygja sig undir þær lagareglur sem um þessa stofnun gilda.“

Þetta segir höfundur Reykjavíkurbréfs Morgunblaðsins, þótt meirihluti þjóðarinnar treysti - og hafi alla tíð treyst best Fréttastofu Ríkisútvarpsins allra fjölmiðla landsins fyrr og síðar.

Kommúnistinn á Fréttastofunniâ

Það er ekki nýtt af nálinni að Morgunblaðið ráðist að starfsmönnum Fréttastofu Ríkisúrvarpsins. Í miðu ofstæki kalda stríðsins, sem höfundur Reykjavíkurbréfsins virðist enn lifa og hrærast  í, skrifaði Morgunblaðið um rangan fréttaflutnings fréttamanns Fréttastofu Ríkisútvarpsins af mótmælafundi á Austurvelli. Sagði blaðið ekki fara milli mála að þarna væri augljóslega að verki einn af kommúnistunum á Fréttastofu Ríkisútvarpsins.

Svo illa vildi til að fréttamaðurinn, sem fréttina skrifaði, var heiðursmaðurinn Thorolf Smith, flokksbundinn sjálfstæðismaður alla sína ævi, sem vitnaði gjarna í orð Voltaire gamla:

„Ég er ósammála því sem þú segir en  mun verja allt til dauða rétt þinn til að segja það,“

Orð þessi hafa lengi verið notuð til þess að lýsa höfuðeinkennum tjáningarfrelsis í lýðræðisríkjum.

Nýr útvarpsstjóri

Margir binda miklar vonir við nýráðinn útvarpsstjóra. Magnús Geir Þórðarson hefur getið sér afar gott orð sem leikhússtjóri á Akureyri og leikhússtjóri Borgarleikhússins. Höfundur Reykjavíkurbréfsins reynir hins vegar að gera Magnús Geir Þórðarson tortryggilegan og læðir inn dulbúnum hótunum, enda einkenni valdsjúkra manna að vilja láta aðra dansa eftir sinni pípu. Það mun enda vera tilgangur höfundar Reykjavíkurbréfsins að hræða. En sá tími er liðinn að Morgunblaðið geti látið menn dansa eftir sinni pípu.

Óskiljanlegir atvinnustjórnmálamenn

Könnun sem gerð var í Danmörku og birt var í www.avisen.dk/ í gær, leiðir í ljós að almenningur telur danska stjórnmálamenn valdasjúka, óáreiðanlega, hrokafulla og óskiljanlega.

Fullyrt er starf stjórnmálamanna sé að verða atvinnumennska í stað þess að þeir berjast fyrir stefnu sinni til þess að bæta hagsmuni almennings. 

Er þetta nokkuð líkt því sem er á Íslandi?